Wellness voor kippen

Het merendeel van de Nederlandse kippen heeft een laagje strooisel om in te scharrelen. Maar in die laag zit ook veel mest en dat zorgt voor problemen. Uit mest die op de grond ligt, komt ammoniak vrij. Daarnaast levert het scharrelen nog een ander probleem op: fijnstof. Dat komt in de lucht terecht, binnen en buiten de stal. Fijnstof is schadelijk voor de gezondheid van kippen en mensen. De uitstoot ervan moet in 2030 flink omlaag zijn volgens de afspraken van de pluimveesector met de overheid en volgens Europese richtlijnen voor luchtkwaliteit.

‘Het is lastig iets te doen aan fijnstofuitstoot. Zeker bij leghennen ligt de mest maandenlang in de stal. Daar komt nu eenmaal fijnstof bij vrij’, legt Bram Bos uit. Hij is senior-onderzoeker systeeminnovaties voor verduurzaming in de veehouderij bij Wageningen Livestock Research. ‘We willen dat kippen scharrelen, maar niet dat daar fijnstof bij vrijkomt. Het blijft anders schipperen tussen milieu en welzijn’, zegt Ellen van Weeghel, die zich bezighoudt met diergericht ontwerpen en dierwaardige veehouderij.

Meer scharrelen, minder fijnstof

Bos en Van Weeghel denken echter dat het ook anders kan, met een innovatief plan voor blije kippen en een ‘schone’ omgeving. Ze werken samen met de partners Smederij Geerts B.V., Livestock Robotics en het Praktijkcentrum Emissiereductie Veehouderij.

Het plan bestaat uit twee delen: de mestschuifel en het stofbadhuis. Het idee van de schuifel is dat mest in een dikke laag houtsnippers uitdroogt en uiteenvalt dankzij de scharrelende kippen. De kleine deeltjes mest zakken tussen de snippers in plaats van als fijnstof de lucht in te gaan. Een grote, ondiepe bak vangt de mest op door onder de snippers door te schuiven. De bak werkt als een zeef, waar de grove snippers niet doorheen kunnen. Alleen de mestdeeltjes vallen erin.

Tekst gaat verder onder de foto

De onderzoekers bedachten de mestschuifel samen met boeren en andere bedrijven in een ontwerpworkshop. Een collega van Bos en Van Weeghel begon vervolgens te knutselen met materialen van de bouwmarkt. Bos: ‘Na een maand hadden we een bakje dat de mest kon opvangen uit het strooisel. Letterlijk houtje-touwtje, want de bak werd aan touwtjes onder het strooisel door getrokken.’ Een tweede, grotere versie werd met kippen getest bij het Poultry Innovation Center van MBO Aeres in Barneveld. Ook daar werkte het concept. Inmiddels staat er een mestschuifel van 15 bij 2,5 meter klaar voor de volgende technische testen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de techniek in een hele kippenstal wordt toegepast.

‘Met de mestschuifel speelt het natuurlijke gedrag van de kip een positieve rol in het functioneren van het hele systeem’, legt Van Weeghel uit. Dat is een grote opluchting, want eerder veroorzaakte het scharrelen méér uitstoot. Fijne mestdeeltjes die in het rond vliegen, slaan namelijk niet snel weer neer en zorgen dus voor fijnstofuitstoot. En ondertussen zorgde mest op de vloer ook voor meer ammoniak. ‘Straks zorgt het scharrelen juist voor een betere afvoer van de mest.’ Ook laat de warmte van de kippen de mest sneller uiteenvallen. Bovendien is de laag strooisel zo dik dat de mest die er nog in zit, niet gauw weer in de lucht wordt gescharreld door de kippen.

De proeven lieten al zien hoeveel mest de schuifel opvangt: bijna 100 procent. Het blijft nog even spannend hoeveel fijnstofreductie de mestschuifel uiteindelijk oplevert. Bos spreekt wel alvast een voorzichtige verwachting uit. ‘Van al het fijnstof in een kippenstal is zo’n 90 procent afkomstig van mest. We weten ook dat dit vrijwel alleen ontstaat bij het scharrelen. Zodra kippen gaan slapen, zakt de uitstoot naar nul. Als je dus bijna alle mest in het scharrelgebied afvangt, verwacht ik zeker 80 procent reductie van fijnstof.’ Ook voor ammoniak verwachten de onderzoekers een reductie. Het bewijs voor de milieuwinst moet komen uit de volgende onderzoekfase.

Stofbaden

De laag grove snippers is weliswaar perfect voor het scharrelen, maar juist onhandig bij het uitoefenen van ander natuurlijk gedrag van de kip. Die houdt namelijk op zijn tijd ook van een stofbad. Daarvoor hebben ze geen grove snippers, maar juist fijn materiaal nodig. Ze zoeken een plekje, schrapen met snavel en poten, hurken en gaan liggen. Dan werken ze met hun vleugels zand of ander fijn materiaal in hun verenpak. Na ongeveer twintig minuten staat de kip op, schud het overtollige stof af en gaat verder met andere activiteiten. Een stofbad helpt tegen vuil, jeuk en parasieten en houdt het verenpak in goede conditie.

In de huidige stallen maken kippen hun stofbad vaak niet af. Van Weeghel: ‘Ze beginnen telkens opnieuw, want de laag strooisel is dun en ze worden vaak gestoord. Terwijl kippen na een volledig stofbad om de dag toe zijn aan een nieuw bad.’ De situatie was dus al niet ideaal voor het welzijn van de kip, maar de grove snippers die de mestschuifel nodig heeft, maken het nog moeilijker om te stofbaden.

Combinatie nodig

Met collega's en mensen uit de praktijk ontwierp Van Weeghel al in 2011 een aparte plek waar kippen naar hartenlust kunnen stofbaden: een stofbadhuis. Alleen lukte het toen niet om boeren hier echt enthousiast voor te krijgen, omdat de noodzaak ontbrak. De kippen konden immers stofbaden in een dun laagje strooisel met mest.

Met de komst van de mestschuifel denken Bos en Van Weeghel dat een badhuis - deel twee van hun plan - wel aanslaat. Ook stofbaden veroorzaakt namelijk stof in de lucht en met een stofbadhuis blijft dat op één plek. In een stal met mestschuifel en stofbadhuis kunnen kippen dan scharrelen in grof substraat en stofbaden in een dikke laag fijn substraat. Voor de boer, de kippen en de omgeving betekent dat winst voor welzijn en milieu.

De twee onderzoekers haalden daarom het concept van het stofbadhuis in 2022 weer van de plank. Ze lieten een nieuwe versie bouwen met steun van het Barth-Misset Fonds en plaatsten die in de stal van Kipster in Beuningen. Deze proefversie is 3,5 bij 1,5 meter groot. Het huisje bestaat uit een bak met een dikke laag zand of kokosgruis om in te baden en plek om de veren weer uit te schudden voordat de kip het badhuis verlaat. Een boer kan het badhuis, dat uiteindelijk groter zal zijn, als een losse eenheid in de stal zetten, of integreren in de stellingen van een bestaande volière.